2 grudnia 2005 r. w Hajnowskim Domu Kultury odbyło się kolejne spotkanie w ramach Pilotażowego Programu Leader+. Na spotkanie w HDK zostali zaproszeni wszyscy, którzy uczestniczyli w spotkaniach gminnych oraz organizacje pozarządowe zajmujące się turystyką, również te, które mają siedzibę w Hajnówce. Program Unii Europejskiej Leader + dotyczy rozwoju obszarów wiejskich.
Trwa realizacja Schematu I, który zakłada utworzenie Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz utworzenie Lokalnej Grupy Działania, która funkcjonowałaby w formie stowarzyszenia, fundacji lub związku stowarzyszeń. Utworzona Lokalna Grupa Działania może starać się o fundusze (750 tys. zł) na koszty administracyjne i dofinansowanie działań związanych z realizacją strategii np. wydawnictwa, strona internetowa, udział w targach, organizacja imprez promocyjnych. Warto zauważyć, że w okresie programowania UE 2007-2013 przewiduje się wzrost znaczenia LGD w rozwoju obszarów wiejskich, ok. 5% budżetu Programu Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich ma zostać przeznaczone na ten cel. W ramach projektu została opracowana przez dr Grzegorza Rąkowskiego „Koncepcja rozwoju turystyki w regionie Puszczy Białowieskiej”, która będzie stanowiła podstawę stworzenia strategii, po uwględnieniu opinii miejscowych ekspertów i głosu lokalnych społeczności. W ramach projektu odbyły się spotkania informacyjno – konsulatacyjne w 10 gminach. Ku końcowi dobiega inwentaryzacja obiektów przyrodniczych i kulturowych na terenie gmin a także tworzenie elektronicznej bazy danych, wykonywanie map z naniesionymi obiektami przyrodniczymi i kulturowymi.
Na spotkaniu zostały jeszcze raz przedstawione oferty uatrakcyjnienia turystycznego dziesięciu gmin – członków Stowarzyszenia Samorządów Euroregionu „Puszcza Białowieska”, zaproponowane przez Nelę Szczukę – eksperta ds. walorów kulturowych regionu oraz Stefana Jakimiuka(WWF Polska). Chodzi o to, aby oferta turystyczna nie była szablonowa i każda gmina miała coś ciekawego i oryginalnego.
Narewka – brama do puszczy
- wykorzystanie walorów przyrodniczych: ośrodek edukacji przyrodniczej „Ssaki puszczańskich rzek i strumieni”, muzeum martwych drzew,
- wykorzystanie wieloletnich tradycji związanych z tkaniną ludową- utworzenie izby regionalnej, która przedstawiałaby obróbkę lnu i wełny, narzędzia i przybory tkackie, pokaz tkanin i haftu w gospodarstwie agroturystycznym lub izbie tradycji, warsztaty tkackie,
- wykorzystanie historycznego wytopu żelaza z rudy darniowej lub tradycji wytopu szkła.
Czeremcha – na turystykę – kolej
- renowacja dawnej zabudowy kolejowej
- muzeum kolejnictwa.
Czyże – co ma piroh do wiatraka?
- izba regionalna o tematyce związanej z przetwórstwem zboża, pokazy wypieku, warsztaty,
- skansen wiatraków z pokazem ich pracy.
Narew – z nurtem rzeki Narew
- izba regionalna związana z rybołówstwem, degustacja ryby, oferta pamiątkarska,
- przeprawa przez rzekę Narew za pomocą promu lub tratwy.
Kleszczele – słynące z tradycji garncarskich
- organizacja izby regionalnej dotyczącej garncarstwa: warsztat garncarski i jego wyroby oraz ceramika budowlana – cegły, kafle, budowa pieców,
- organizacja przejazdów zabytkowym taborem na trasie Kleszczele- Czeremcha,
- kleszczelowskie przysmaki- potrawy gryczane.
Białowieża – kraina miodem płynąca i nie tylko…
- bartnictwo i pszczelarstwo w Puszczy Białowieskiej – propozycja zaprezentowania tematu poprzez: ekspozycje dawnych i współczesnych uli, wystawę niestandardowych uli, zwiedzanie pasieki, degustacje i sprzedaż miodu, festyn miodowy),
- muzeum owadów związanych z martwym drzewem np. w Ośrodku Edukacji Leśnej „Jagiellońskie”.
Orla – niekonwencjonalna turystyka
- ślady bogatej przeszłości historycznej– synagoga w Orli, cerkiew,
- medycyna ludowa, ziołolecznictwo – zioła, czas zbioru, święcenie ziół.
Bielsk Podlaski – bogata przeszłość dzisiejszą atrakcją
- skansen archeologiczny,
- szlak turystyczny pokazujący najciekawsze obiekty architektury wiejskiej, sakralnej.
Dubicze Cerkiewne – plecionkarstwo- żywa tradycja
- wykorzystanie tradycji plecionkarskich z wikliny, słomy, przy wykonywaniu przedmiotów typu dzbany, misy itd., plecenie ścian, pokrycia dachowe, plecione ule, ubiory.
Hajnówka – piękno przyrody i kultury
- wyeksponowanie historii – układy przestrzenne wsi, architektura, kultura, język, religia,
- ośrodek edukacji przyrodniczej – „Muzeum dębu” w leśnictwie Lipiny z ofertą edukacyjną, w pobliżu jedynego stanowiska dębu bezszypułkowego w polskiej części Puszczy Białowieskiej.
Dyskusja w Hajnowskim Domu Kultury dotyczyła głównie ostatecznego kształtu koncepcji rozwoju turystyki oraz w/w propozycji. „Mamy tu wyjątkową przyrodę i ciekawą kulturę. Są to wartości, na których można opierać funkcjonowanie lokalnych społeczności. Musimy jednak zadbać o to żeby je chronić” – podkreślał Stefan Jakimiuk, kierownik projektu WWF Polska „Białowieski Park Narodowy” – „Po odbyciu wielu spotkań z mieszkańcami gmin tego regionu odnoszę wrażenie, że coraz lepiej rozumieją oni potrzebę ochrony Puszczy Białowieskiej, czy też dziedzictwa kulturowego, a więc tego, co wyróżnia ten obszar nie tylko w skali kraju, ale i Europy”.
Celem projektu jest stworzenie zintegrowanej strategii rozwoju regionu Puszczy Białowieskiej. Nie będzie to strategia całościowa, jaka powstała w powiecie w 2000 roku. Założenia Leader + są takie, aby skupić się na jednej sferze – w naszym przypadku na turystyce.
W trakcie dyskusji na temat koncepcji, zanotowano wiele ciekawych wniosków. Na szczególną uwagę zasługują:
- Zgodnie z proponowaną koncepcją, podstawą działań początkowych powinny być cechy wspólne wszystkim gminom, a potem te, które je wyróżniają.
- Uwzględnienie sfery usług turystycznych na terenach wiejskich jest bardzo istotne. Wiąże się z podniesieniem dochodów mieszkańców wsi.
- W koncepcji brakuje tradycji stolarstwa tak ważnego w naszym regionie.
- Do Lokalnej Grupy Działania należy mocno angażować biznesmenów, którzy wiedzą jak zarabiać pieniądze.
- Należy promować transport kolejowy – przyjazny dla środowiska.
- Koncepcja zakłada, że Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej, będzie centrum kulturowym, które dysponuje pełną wiedzą o zabytkach kulturowych, tradycjach kulturowych itp.
- Koncepcja powinna proponować utworzenie nowych szlaków – pieszych, rowerowych , uzbrojenie ich w przystanki – miejsca odpoczynku, tablice informacyjne itp. Należy także mówić o odnowieniu, uzbrojeniu w tzw. „małą infrastrukturę” szlaków wcześniej oznakowanych.
- Szlaki turystyczne muszą „żyć”. Należy uwzględnić kontakt z ciekawymi ludźmi. Ważne, aby istniała możliwość zakupu np. tkanej kapy, wyszywanego ręcznika, swojskiego chleba itp. Należy zadbać o marketing produktów lokalnych.
- Przebywanie z ludźmi stąd, zamieszkanie u nich, obcowanie na co dzień – to stanowi największą atrakcję dla wielu turystów.
- Konieczne są starania o szerokie wsparcie finansowe przedsięwzięć.
- Trzeba w większym stopniu zwrócić uwagę na zespoły folklorystyczne, które prezentują nie tylko muzykę, pieśni ale także stroje, obrzędy np. weselne.
- Należy zaplanować stronę internetową, która stanowiłaby kompendium wiedzy turystycznej o regionie. Strona internetowa powinna być dostępna w co najmniej 3 językach obcych, z linkami do innych stron, których jest wiele, ale są one rozdrobnione i nie przedstawiają pełnej wiedzy turyście. Zastosować należy program umożliwiający rozmowę z turystą za pomocą Internetu.
- Należy uwzględnić położenie przygraniczne regionu. Dlatego w koncepcji powinny znaleźć się zagadnienia turystyki transgranicznej, a także połączenia np. szlaków z innymi przyległymi regionami w kraju i zagranicą.
- Obiekty sakralne i religia – stanowi potęgę turystyczną. Należy mocniej uwzględnić w koncepcji aspekty historyczne regionu.
- Sieć szlaków turystycznych – zdecydowanie tak, ale jednocześnie potrzebne są mapy opisy, foldery, tablice informacyjne o atrakcjach, obiektach.
- Należy w szerszym stopniu zaakcentować współpracę gmin i biur podróży.
- LGD i program Leader+ są dużą szansą dla rozwoju agroturystyki, umożliwiają wsparcie dla tego sektora, a jednocześnie partnerstwo umożliwia wzajemne wsparcie. Branża turystyczna wie doskonale jakie są potrzeby w gminie, może wskazywać na nie i w ramach LGD, wspólnie z samorządem uczestniczyć w ich niwelowaniu.
Podczas spotkania 48 osób zgłosiło chęć działania w LGD. Następne spotkania w ramach Leader+ zaplanowano już w styczniu 2006 r., na których zostanie wybrana forma prawna Lokalnej Grupy Działania, nadana nazwa, wybrane władze, po to aby można było rozpocząć rejestrację. „Cieszy fakt, że wielu ludzi chce się stowarzyszać i wspólnie działać” – dodaje Walentyna Gorbacz – „Spotkanie spełniło swoje zadanie, bo na temat rozwoju turystyki należy rozmawiać, konsultować się. Ideą programu Leader+ jest inicjatywa oddolna, konsultacje społeczne powinny stanowić podstawę planowania a potem realizowania zaplanowanych przedsięwzięć. Swoją role muszą w tym procesie również odegrać eksperci”.
W ramach tego projektu realizowana jest inwentaryzacja i waloryzacja przyrodniczo-kulturowa. „Podjęliśmy się w miarę szczegółowej inwentaryzacji zabytków we wszystkich 10 gminach euroregionu, kilkanaście osób pracowało przez dwa miesiące pracowało w terenie” – mówi Mirosław Stepaniuk, ze Stowarzyszenia Dziedzictwo Podlasia z siedzibą w Puchłach w gminie Narew. „Inwentaryzacja zabytków kulturowych jest elementem niezbędnym do stworzenia strategii, wykorzystania tych elementów do rozwoju turystyki”. Ewidencja ta obejmuje przede wszystkim obiekty, które zakwalifikujemy do zabytków. Poza obiektami architektury, będą to również elementy związane z tzw. małą architekturą w terenie, czyli różnego rodzaju krzyże i kapliczki, również wszelkie obiekty archeologiczne. Jeśli chodzi o zabytki budownictwa drewnianego, przyjęto rok 1950-55 za granicę czasową. Jest taka umowa konserwatorów, iż 50 lat istnienia obiektu, pozwala go kwalifikować jako zabytek, jeśli przedstawia wartości, czy to charakterystycznego drewnianego budownictwa lub innych elementów.
Każda gmina otrzyma bazę danych z mapami, co można wykorzystać przy opracowywaniu studium kierunków rozwoju oraz planu zagospodarowania.