Leader i LGD

LEADER+ jest inicjatywą wspólnotową, czyli programem bezzwrotnej pomocy Unii Europejskiej dla współpracujących ze sobą lokalnych partnerów. Władze lokalne, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy otrzymują pomoc w związku ze zgłaszanymi przez nie projektami rozwoju na obszarach wiejskich. Program jest finansowany przez Sekcję Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.

Jak działa program LEADER

Cały program składa się z dwóch schematów:

Celem Schematu I jest wsparcie tworzenia Lokalnych Grup Działania oraz analizy przez środowiska lokalne własnych możliwości rozwojowych i opracowanie na tej podstawie Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich (ZSROW). W ramach Schematu I realizowane są działania szkoleniowe, informacyjne oraz doradcze, służące zaangażowaniu mieszkańców w proces przygotowywania koncepcji rozwoju obszarów wiejskich i tworzenia partnerstwa publiczno-prywatnego.

W Schemacie II potencjalnym beneficjentem są Lokalne Grupy Działania, posiadające odpowiednie doświadczenie i potencjał administracyjny niezbędny dla zarządzania środkami publicznymi. Wdrażać będą one plany dotyczące strategii obejmujące promocję obszarów wiejskich i animowanie współpracy partnerów lokalnych. Schemat II pozwoli na realizację kompleksowych projektów o charakterze wielosektorowym, uwzględniających w szczególności rozwój turystyki, ochronę oraz promocję środowiska naturalnego, krajobrazu i zasobów historyczno-kulturowych, popularyzację i rozwój produkcji wyrobów regionalnych, a także działania szkoleniowe. Maksymalny poziom wsparcia dla Schematu II wynosi 1,5 mln PLN.

Aby skorzystać ze środków LEADER+ w Schemacie II Lokalna Grupa Działania, która musi przyjąć formę prawną i będzie odpowiedzialna za realizację konkretnego projektu, winna przedłożyć strategię dotyczącą jednego z tematów:

• zastosowanie nowych informacji know-how i nowych technologii w celu podniesienia konkurencyjności produktów i usług terenów wiejskich,
• poprawa jakości życia na obszarach wiejskich,
• podnoszenie wartości lokalnych produktów zwłaszcza przez ułatwianie małym jednostkom produkcyjnym dostępu do rynków dzięki wspólnym działaniom,
• wykorzystanie zasobów naturalnych i kulturowych, w tym potencjału obszarów należących do sieci Natura 2000.

Główne składniki uspołecznionej inicjatywy rozwoju wsi LEADER

Inicjatywa LEADER może być postrzegana w siedmiu różnych aspektach

Lokalne podejście – oznacza to formułowanie programu rozwoju na podstawie specyficznej sytuacji danego obszaru, jego silnych i słabych stron. Obszar objęty inicjatywą LEADER jest jednorodną jednostką wiejską, charakteryzującą się wewnętrzną spójnością społeczną, wspólną historią i tradycjami, poczuciem jedności itd. Uzasadnienie lokalnego podejścia oparte jest na rosnącej świadomości lokalnych liderów na danym obszarze i znaczenia własnych zasobów w dążeniu do trwałego rozwoju zrównoważonego.

Oddolne podejście – zmierza do zachęcenia do partycypacyjnego (opartego na uczestnictwie) sposobu podejmowania decyzji na szczeblu lokalnym we wszystkich aspektach programu rozwoju. Zaangażowanie lokalnych uczestników obejmuje całą wspólnotę, społeczne i gospodarcze grupy interesu i reprezentatywne instytucje publiczne i prywatne. Oddolne podejście opiera się dwóch działaniach (“animacja” i szkolenie lokalnych grup) i pojawia się na różnych etapach programu.

Partnerskie podejście i Lokalna Grupa Działania (LGD) – LGD to grupa prywatnych i publicznych uczestników działających jako partnerzy, pracująca nad formułowaniem strategii i planu działań. LGD jest jedną z najbardziej oryginalnych cech inicjatywy LEADER. Złożona z praktyków, posiadająca uprawnienia decyzyjne (osobowość prawną) oraz dość duży budżet Lokalna Grupa Działania jest przykładem nowego modelu organizacji, która może znacząco wpłynąć na równowagę instytucjonalną i polityczną obszaru. Udział reprezentacji sektora prywatnego jest nie mniejszy niż 50%.

Innowacja – chociaż koncepcja LEADER i jej praktyczne wdrażanie są innowacyjne same w sobie, inicjatywa LEADER podkreśla, że konkretne działania także muszą być innowacyjne. Mogą one dotyczyć nowego sposobu promowania lokalnych zasobów, działań służących rozwojowi lokalnemu i nie podejmowanych przez inne programy, działania przynoszące nowe rozwiązania problemów obszarów wiejskich albo przynoszące w efekcie powstanie nowego produktu, nowego procesu, nowej formy organizacyjnej albo rozwój nowego rynku. Innowacja jest wbudowana w różne elementy programu, np. także w rozpowszechnianie informacji do innych grup pragnących czerpać inspirację z dokonań w innych miejscach albo zainteresowanych przyłączeniem się do wspólnego działania.

Zintegrowane podejście – działania i projekty zawarte w planie lokalnego działania są powiązane i koordynowane jako spójna całość. Integracja może dotyczyć działań prowadzonych w jednym sektorze, wszystkich działań lub grup działań albo też – co najważniejsze – powiązań pomiędzy różnymi grupami uczestników: gospodarczymi, społecznymi, kulturalnymi, ekologicznymi działającymi na danym obszarze.

Tworzenie powiązań i współpraca – sieć powiązań LEADER ma na celu przełamanie izolacji Lokalnych Grup Działania i stworzenie podstaw systemu informacji i analiz poszczególnych działań poprzez ułatwianie wymiany i obiegu informacji o programach rozwoju obszarów wiejskich oraz upowszechnianie lub transfer innowacji.

Lokalne finansowanie i zarządzanie – przekazywanie Lokalnym Grupom Działania poważnej odpowiedzialności związanej z podejmowaniem decyzji dotyczących finansowania i zarządzania jest kolejnym elementem podejścia LEADER. Autonomia Lokalnych Grup Działania różni się jednak znacząco w poszczególnych krajach.

Zasoby obszaru wiejskiego, na którym może być stosowana metoda LEADER:

Przeanalizowanie tych zasobów i najważniejszych dla lokalnej społeczności wyzwań pozwala na wypracowanie strategii, specyficznej dla tego obszaru. Dzięki bliskim związkom z obszarem i odpowiednią reprezentatywnością różnych środowisk, Lokalna Grupa Działania zajmuje się wdrażaniem takiej strategii.

Program LEADER w Europie

Nazwa LEADER jest skrótem francuskiej nazwy programu Liaison Entre Actions de Development de l’Economie Rurale, która oznacza związki między działaniami na rzecz rozwoju gospodarczego wsi. W ten sposób wskazuje na najważniejszą funkcję tego programu – inicjatywy wspólnotowej Unii Europejskiej – rozwój wsi i społeczności wiejskich zagrożonych licznymi problemami społecznymi i gospodarczymi.

Geneza programu sięga końca lat osiemdziesiątych, kiedy europejska wieś stanęła przed zagrożeniami wywołanymi rozwojem masowej ekstensywnej produkcji rolnej – zmniejszaniem liczny gospodarstw (zwłaszcza tych małych rodzinnych), stopniowym wyludnianiem obszarów wiejskich, zanikaniem tradycji i wartości krzewionych od wieków przez społeczności wiejskie. Przedstawiciele Komisji Europejskiej zajmujący się problemami wsi i rolnictwa wskazali na potrzebę natychmiastowej interwencji zapobiegającej tym negatywnym procesom. W ten sposób narodziła się Inicjatywa Wspólnotowa Leader jako nowa metoda, skuteczna w walce z degradacją wsi i społeczności wiejskich. W roku 1991 rozpoczęto wdrażanie nowej metody polegającej na wieloaspektowym rozwoju wsi jako miejsca nie tylko produkcji rolnej, ale także rozwoju innych gałęzi gospodarki, dobrego miejsca do życia, zachowania bogactwa przyrodniczego i kulturowego. Nowością tego podejścia było także szerokie zaangażowanie samych mieszkańców w rozwój swojej „małej ojczyzny”.

W ciągu tych piętnastu lat Leader przeszedł kolejne etapy:

• LEADER I (1991-1994) INICJACJE – faza wypróbowania nowego podejścia do konkretnych obszarów o charakterze zintegrowanym i angażującym społeczności lokalne. Na tym etapie w realizację programu włączyło się 217 obszarów wiejskich.
• LEADER II (1994-1999) UPOWSZECHNIENIE – program ten skupiał się na szerszym wykorzystaniu wypracowanego podejścia i włączeniu działań innowacyjnych. W program zaangażowały się kolejne obszary (łącznie 1000).
• LEADER+ (2000-2006) KONSOLIDACJA – na tym etapie program wspomaga wdrażanie nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich, podejmuje współpracę międzynarodową poprzez stworzenie sieci współpracy PREPARE, co daje możliwość wymiany doświadczeń i realizacji wspólnych projektów zmierzających do rozwoju obszarów wiejskich. Programem tym objęto ponad 900 obszarów wiejskich.

Inicjatywa Wspólnotowa LEADER została stworzona i zastosowana jako swoisty eksperyment, jednak szybko znalazła wielu zwolenników i wyzwoliła ogromny potencjał w mieszkańcach wsi europejskiej. Obecnie jest szeroko stosowana w wielu regionach europejskich i przynosi widoczne rezultaty trwałego, zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich.  W krajach starej piętnastki Unii Europejskiej działają 892 Lokalne Grupy Działania w ramach 73 programów. W dziewięciu krajach są to programy krajowe, a w sześciu – programy przygotowane i obsługiwane przez władze regionalne.

Lokalna Grupa Działania (LGD) to grupa prywatnych i publicznych uczestników działających jako partnerzy, pracująca nad formułowaniem strategii i planu działań. LGD jest jedną z najbardziej oryginalnych cech inicjatywy LEADER. Złożona z praktyków, posiadająca uprawnienia decyzyjne (osobowość prawną) oraz dość duży budżet Lokalna Grupa Działania jest przykładem nowego modelu organizacji, która może znacząco wpłynąć na równowagę instytucjonalną i polityczną obszaru. Udział reprezentacji sektora prywatnego jest nie mniejszy niż 50%.

Potencjalnymi uczestnikami Lokalnych Grup Działania są: osoby lub ich stowarzyszenia, firmy prywatne i sektor finansowy, instytucje publiczne (lokalne, regionalne, krajowe, europejskie) zajmujące się polityką regionalną, zatrudnieniem, środowiskiem naturalnym, gospodarką, dziedzictwem społecznym i kulturalnym,

Założeniem Lokalnej Grupy Działania jest działanie oddolne. LGD ma dbać o rozwój własnego regionu, promować go, wykorzystywać lokalne zasoby. Ma ona formę partnerstwa publiczno-prywatnego. Lokalne Grupy Działania muszą posiadać osobowość prawną i mogą przyjmować formę fundacji, stowarzyszeń lub związków stowarzyszeń. Przynajmniej 50% składu jej organu zarządczego muszą stanowić przedstawiciele sektora prywatnego, np. przedsiębiorcy i rolnicy z danego obszaru. Do partnerstwa mogą się również przyłączyć różne stowarzyszenia, fundacje i organizacje. Warunkiem działania takiej grupy jest chęć rozwoju własnego obszaru. Lokalna Grupa Działania to ludzie, którzy chcą, poprzez wykorzystanie lokalnych zasobów, stworzyć lepsze warunki życia dla wszystkich mieszkańców. Partnerzy podejmują wspólne, praktyczne działania dzieląc się zasobami, odpowiedzialnością i korzyściami.

Partnerstwa spełniające wymogi Lokalnej Grupy Działania mogą być rejestrowane w formie:

• Fundacji
• Stowarzyszenia
• Związku stowarzyszeń

Podejmując decyzję o wyborze jednej z trzech form prawnych, w ramach których może funkcjonować LGD należy wziąć pod uwagę, przede wszystkim rodzaj partnerów tworzących LGD, ich liczbę a także zakres planowanej działalności.

Formy prawne Lokalnej Grupy Działania

FUNDACJA

W przypadku gdy w skład LGD wchodzi niewielka liczba podmiotów o zróżnicowanym charakterze prawnym najkorzystniejszą formą będzie fundacja. Fundację powołują jako fundatorzy osoby fizyczne we własnym imieniu, a podmioty prawne poprzez swoich upełnomocnionych przedstawicieli. Każdy członek LGD może mieć zagwarantowany wpływ na działalność fundacji albo jako fundator albo jako członek rady fundacji (w zależności od zapisów w statucie, który nadają fundacji fundatorzy).Fundację ustanawia się aktem notarialnym pod rygorem nieważności.

Sposób stanowienia, rejestracji i funkcjonowania fundacji określają przepisy Ustawy o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 roku (tekst jednolity ustawy w materiałach do pobrania). Fundatorzy – może to być jedna osoba lub grupa osób, przygotowują statut i określają wysokość funduszu założycielskiego.

Członkowie LGD rejestrowanej w oparciu o ustawę o fundacjach powinni zwrócić szczególną uwagę na te zapisy w statucie fundacji, które odnoszą się do wymogów określających zasady funkcjonowania LGD opisane w Uzupełnieniu Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006”.

Każda fundacja może samodzielnie wskazać właściwego ze względu na cele fundacji ministra sprawującego nad fundacją nadzór lub wojewodę w przypadku gdy teren działalności fundacji obejmuje tylko jedno województwo, a jeśli tego nie uczyni to sąd wskaże nadzór z urzędu.

STOWARZYSZENIE

W przypadku gdy w skład LGD wchodzi większa liczba podmiotów (minimum 15 osób) z przewagą osób fizycznych najkorzystniejszą formą będzie stowarzyszenie. Każdy członek LGD będzie miał zagwarantowany wpływ na działalność stowarzyszenia poprzez udział w walnym zebraniu członków.

Sposób tworzenia i rejestracji stowarzyszenia regulują przepisy ustawy o stowarzyszeniach.

Stowarzyszenie może powołać minimum 15 osób posiadających zdolność do czynności prawnych. Stowarzyszenia powołuje się na zebraniu założycielskim, w czasie którego uchwalany jest statut (patrz: materiały do pobrania) i powoływany komitet założycielski. Z zebrania założycielskiego spisuje się protokół (przykładowy protokół znajduje się w materiałach do pobrania) oraz sporządza listę członów założycieli.

ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ

Związek stowarzyszeń będzie miał zastosowanie wówczas, gdy planowana będzie fuzja LGD albo gdy LGD będą tworzyć stowarzyszenia. Co najmniej trzy stowarzyszenia mogą powołać związek stowarzyszeń.

Powoływanie związku, jego rejestracja i działalność uregulowane są w ustawie o stowarzyszeniach. Zastosowanie tego rozwiązania przy rejestracji LGD posiada ograniczony zakres. Członkami związku stowarzyszeń mogą być tylko zarejestrowane stowarzyszenia oraz inne podmioty prawne, z tym że, osoby prawne działające w celach zarobkowych mogą być jedynie członkami wspierającymi.

WIZJA I MISJA

WIZJA rozwoju obszarów wiejskich regionu Puszczy Białowieskiej – centralnej części Krainy Żubra – obszaru Lokalnej Grupy Działania „Puszcza Białowieska”:

Obszary wiejskie LGD „PB” niezwykle atrakcyjne turystycznie ze względu na unikatowe w skali kraju i UE, skutecznie chronione zasoby środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego oraz bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturę, służącą zarówno turystom, jak i społeczności lokalnej. Zaangażowani w proces zrównoważonego rozwoju regionu mieszkańcy, świadomi swojej roli powierników cennych walorów przyrodniczych i kulturowych, których umiejętne zagospodarowanie i ochrona przynosi im godziwe dochody i prowadzi do podniesienia poziomu jakości życia.

MISJA Lokalnej Grupy Działania „Puszcza Białowieska”:

Dążenie do zdynamizowania rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich LGD „PB”, przy równoczesnym zachowaniu pełni bogactwa zasobów środowiskowych, czemu służyć będzie:

• aktywizowanie i integracja lokalnej społeczności wokół realizacji wspólnie wypracowanych celów ZSROW,
• systematyczna aktualizacja i doskonalenie wytyczonych kierunków rozwoju regionu
• inicjowanie/zacieśnianie współpracy między wszystkimi interesariuszami: podmiotami gospodarczymi, samorządami, organizacjami pozarządowymi, mieszkańcami regionu.

Cele strategiczne:

• Utrzymanie wysokiej jakości zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego.
• Rozwój turystyki wiejskiej.
• Rozwój rolnictwa przyjaznego środowisku.
• Budowa kapitału społecznego.